Bunları Biliyor Musunuz?

ORTODONTİ ve ORTODONTİK TEDAVİLERDE DİŞHEKİMİNİN SORUMLULUĞU

Ortodonti, gerek dişhekimi meslektaşlarımız arasında gerekse toplumda çok hatalı bir kanı olarak braketler, ark telleri,bantlar, ağızdışı aygıtlar, ağıziçi müteharrik aygıtlar, vb. ortodontik aygıtlarla özdeşleşmiş durumdadır.

Oysa ortodontik aygıtlarla yapılan düzeltici otodontik tadaviler, tüm ortodorıtik uygulamaların yalnız %45 ini. kapsamaktadır. Ortodorıtik uygulamaların unu vakayı kontrol altında tutarak izleme, %20 sini durdurucu uygulamalar, %25 ini ise kısmi düzeltici tedaviler oluşturmaktadır. Şu halde dişhekiminin sorurnluluğu altında olması gereken ortodontik vakaların oranı gözardı edilemeyecek kadar yüksektir.

Tedavi hizmetleri hangi türde ve hangi ülkede olursa olsun pahalıdır: Koruyucu hizmetlerin önemi ise dünyadaki tüm sağlık örgütleri tarafından kabul edilmiş bir gerçektir:

Ortodontik düzensizliklere neden olabilecek faktörlerin ortadan kaldırılmasına yönelik olarak yapılan koruyucu ve durdurucu yaklaşımlar için de aynı görüş hem de ülkemiz şartları düşünüldüğünde fazlasıyla geçerlidir. Tedavileri, yurtdışı ile karşılaştırıldığında oldukça düşük olmasına rağmen ülkemizde yüksek olarak değerlendirilen ortodontik düzensizliklerin ortaya çıkmasında önemli etyolojik faktör olan süt dişlerindeki erken madde kaybı veya süt dişinin erken dönemde tamamen kaybı koruyucu uygulamalara yeterince önem verilmemesinden kaynaklanmaktadır.

Bir araştırmaya göre, tek taraflı süt ikinci azının erken çekildiği vakalardaki yer kaybı alt çenede 2.1 ile 3.1 milimetre,. üst çenede ise 3.7 ile 4.5 milimetre olmaktadır. Bu düzeydeki yer kaybı, yukarıda belirtilen ve tüm ortodontik vakaların %° 45 ini oluşturan düzeltici ortodontik tedavi gereği olan bif arkboyu sapmasıdır. Çok kolay kaybedilebilecek bir mevcut arkboyunun tekrar kazanılması için vidalı (verenli), son yıllarda yaygın kullnım alanı bulan fakat çok pahalı ağıziçi ankraj prensibine dayalı sabit ya da ağızdışı ortodontik aygıtların kullanımları gerekli olacaktır.

Konunun önemi nedeniyle doğuından itibaren değişik dönemlerde dişhekimi olarak. sorumluluk alanımız içinde olan koruyucu ve durdurucu ortodontik uygulamaları kısaca hatırlatmak istiyoruz.

Bebeklik dönemi

Yeni annelerimızi, bebeklerini hiç olmazsa ilk 4 ay anne memesiyle beslemelerine özen göstermeleıinin - ileri dönemlerde başta dit olmak üzere ağız çevresi yumuşak doku ve kas fonksiyonların normal gelişimlerini yapabilmelerne uygun ortam sağlaması bakımından gerekli olduğu konusunda uyaralım.

Anne sütünün yetersiz olduğu durumlarda fizyolojik başlıklara (damaklı, kesik uçlu) sahip biberon kullanımının gereği konusunda yeni annelerimizi uyaralım.

Bebeklerini, 1 yaşından itibaren bardak ve kaşıkla beslemeye başlama konusunda yeni anneleri uyaralım.

Biberonla beslenmeyi 2 yaş sonrasında devam ettirmeyelim.

Parmak emme, yalancı meme kullanma alışkanlıklarına 2 - 2,5 yaşına kadar izin verebiliriz.

Parmak emme alışkanlığının bıraktırılmasında 3 - 6 yaş arasında çok dikkatli olmalıyız. Önce alışkanlığın nedeni ortaya çıkarılmalıdır. Alışkanlığın üzerine; anne, baba veya herikisi tarafından yumuşak ya da sert şekilde nasıl gidilirse gidisin bu bir çeşit çocukla ilgilenmek demek. Bu ilgi çocuk psikolojisi için bir gereksinim olup, ilgi ve şefkat ysterizliğinde çocuk tarafından kullanılabilecektir.

Solunum problemlerinin üst çene ve dolayısıyla alt çene büyümesi üzerine olumsuz etkisini unutmayalım. Alışkanlık olarak ağız solunumu pek sık görülmez. Şüphelenildiğinde kulak burun boğaz konsültasyonu isteyelim.

Süt dişlenme dönemi

Alt çenenin kapanış yönünü saptıran erken temaslara dikkat ediniz. Alt çenenin hatalı kapanış yönünün nedeni bu dönemde asimetrik üst çene darlıkları olabilir. Ancak bu dönemde üst çenenin müteharrik ya da sabit aygıtlarla geniştetilmesine başlanması önemli başka problemler yok ise pekiştirmesini de gözönüne aldığımızda uzun ve yorucu bir ortodontik tedavinin başlangıcı olacaktır. O nedenle, iyi bir tanı sonucu alt çenenin hatalı kapanış yolunu bu dönemde düzeltmek için süt azılara taşkın kompozit dolgular yapmak üst çenenin fonksiyonel kuvvetlerle genişlemesine yardımcı olacaktır:

Profil muayenesini unutmayalım ... Orta yüz çökük (iç bükey profil) , ön çapraz kapanış varsa derhal ortodontiste gönderelim. Bu durum iskeletsel 3. Sınıf ortopedik tedavisine başlama endikasyonu olabilir. D

Süt ve daimi birinci büyük azı dişlerinde çürük profilaksisini esirgemeyelim. Özellikle daimi birinci büyük azı dişlerine fissür örtücü uygulayalım.

İkinci süt azıların distal yüzeyleri aynı frontal düzlem üzerinde olmalıdır Üst çenede süt yan kesicilerin distalinde,alt çenede süt kaninlerin distalinde primat (maymun) diastemaları bulunmalıdır. Süt kesiciler bölgesinde derin kapanış (artmış overbite) olabilir. Bunlar normal ilişkilerdir. Bu dönemde bu ilişkileri kontrol edelim.

Erken karışık dişlenme dönemi

Daimi birinci büyük azıların sürmelerini kontrol edelim. Bu dişler sürerken meziallerindeki ikinci süt azıların distal yüzeylerini rehber alırlar ve bazen ikinci süt azıların distallerindeki kron - kök birleşimindeki içbükey alana takılıp sürmeleri engellenir. Bu bölgede daimi birinci büyük azının kronunun mezialinden messing ligatür atmak bu bölgede oluşacak önemli bir ortodontik düzensizliği engelleyecektir. D

Daima birinci büyük azının mezialinde, rehber alacağı ikinci süt azısı çekilmiş ise distal rehber düzlemli yer tutucu ile sürmesinin kontrol edilebilaceğini unutmayalım.

Daimi alt orta kesiciler sürerken yalnız süt orta kesicilerin kökleri rezorbe olması ve bu dişler düşmesidir (eksfoliye olmalıdır. Bu dönem kaninler arası bölge bazal arkın önemli genişleme gösterdiği bir dönemdir. Lütfen bekleyiniz ve süt yarı kesici dişleri hemen çekmeyiniz; gerçek bir yerdarlığı varsa zaten süt yan kesicilerde doğal olarak eksfoliye olacaklardır.

Daimi alt orta kesiciler çapraz kapanışa doğru (alt kesicilerin lingualine doğru) sürüyorlarsa ve ancak profil iskeletsel 3.sınıf yapıyı göstermiyorsa diş basacağı ile çocuğa kısa süreli kuvvetler uygulattırarak bu dişlerin vestibüle doğru sürme doğrultularını değiştiriniz.

Bu dönemde yoğunlukla yapılabilcek koruyucu ortodontik uygulamalar

Daimi orta kesicilerin sürme yollarının kontrolu

Daimi orta kesicilerin sürmelerinin kontrolu .

Süpernümerer dişlerin tanısı ve çekimleri ·

Çekimsiz sürme rehberliği

Çekimli sürme rehberliği (Seri çekim)

Yertutucular

Overjet & overbite ilişkilerinin kontrolunu yapınız. Üst diş kavsinin şeklini inceleyiniz. Üst diş .kavsi keserlere yaklaştikça sivriliyorsa ve `V' şeklini alıyorsa bu durum 2.sınıf kapanış yolaçacaktır. Burun solunum engeli otup olmadığını K.B.B. uzmanına kontrol ettiriniz.

Alt dudak, dinlenme konumunda üst orta kesicilerin palatinalinde konumlanıyorsa bu durum da 2.sınıf kapanışın göstergesidir.

Profili inceleyiniz. İçbükey (konkav) profil iskeletsel 3.sınıf .yapının göstergesidir.

Asimetrik süt dişi çekimlerinden kaçınınız.

Karışık dişlenme dönemi

Aynı çenedeki simetriklerini kriter alarak persiste kalan süt dişlerini çekiniz.

Gerektiğinde radyografi ile daimi dişlerin sürme doğrultularını kontrol ediniz.

Daimi dişlerin yer bulamamaları nedeniyle süremedikleri kanısına vardığınızda uygun yer kazanma yolları için vakayı ortodontik tedaviye yönlendiriniz.

Diş teknisyenlernin yönlendirilmesiyle planlanan müteharrik ortodontik aygıtları etkileri konusunda emin değilseniz ağıza uygulamayınız.

Overjet ve overbite ilişkilerini kontrol ederek normalden sapmaları tespit ediniz ue şüphelendiğiniz durumlarda vakayı ortodontik tedaviye yönlendiriniz. Bu ilişkilerin kendiliğinden düzelebileceği yargısına kendiniz varmayınız ve vakaya vakit kaybettirmeyiniz

Tek daimi orta keserin çapraz kapanışta olduğu durumlara müteharrik bir aygıtla müdahale edebilirsiniz ; ancak iskeletsel ortodontik düzensizlik olmadığından emin olunuz.

Asimetrik süt dişi ve daimi diş çekimlerinden kaçınınız. Bu çekimler orta çizgi sapmalarına yol açacaktır.

Orta çizgi muayenesini unutmayınız. Alt çenenin kapanış yolunu saptıran faktörlere dikkat ediniz.

Dikkatli bir profil ve cephe muaayenesi, oklüzyonun statik ve fonksiyonel muayenesi ortodontik tedavilere gereksinimde yol gösterici olacaktır.

ORTODONTİK TEDAVİLERDE DİŞHEKİMİNİN ROLÜ

Ortodontik tedavi altında olan hastalar; kendilerine uygulanmakta olan ortodontik tedavİ ve aygıtlar, aygıtların kullanım şekilleri, bu aygıların temizliği, bakımı ue korunması, tedavinin etkileri; tedavi sırsında doğabilecek acil sorunları, bu sorunlar karşısında hastanın alacağı önlemler konularında gerekli ve yeterli otarak ortodontist tarafından bilgilendirilmektedirler. Buna rağmen ülkemizde ortodontist sayısının yetersizliği ve bu konuda ülkemiz sınırları içinde homojen bir hizmet dağıtımına ulaşılamamış olunması, ortodontik tedavisinden sorumlu olan ortodontist'ine acil durumlarda ulaşamayacak olan ortodonti hastasının mağduriyetinin önlenmesinde dişhekimine önemli görevler düşmektedir.

Mekanik kuvvet uygulayan ortodontik aygıtların ağıza ilk uygulanmaları ya da aktif elemanlarının aktivasyonlarını takibeden ilk üç gün içinde kuvvet uygulanan dişlerde ağrı olması doğaldır. Mecbur kalınmadıkça hastaların ağrı kesici almamaları önerilir. Erişkinlerde bu ağrılar daha uzun sürebilir. Bu ağrıları takiben dişlerde çok hafif düzeyde lüksasyon ve çiğneme/ısırma fonksiyonlarını yapamama durumu da görülebilir. Bir haftayı geçen ağrılarda hasta ortodontist'ine yönlendirilmelidir.

Ortodontik tedavi gören hastaların dişhekimi muayenehanesine başvurusunda ağız hijyeni kontrol edilmelidir. Özellikle alt kesicilerin proksimallerinde detartraj gerekebilir. Bu bölgelerin arayüz fırçası ile temizlenebileceği hastaya hatırlatılmalıdır. Sabit orfödontik tedavi aygıtları taşıyan hastalarda diş fırçasının, ark telinin gingivalinin ark teline paralel olacak ve oklüzal düzleme 45 derecelik açı yapacak şekilde tutularak fırçalamanın yapılması gerektiğini hatırlatınız

Dişeti hipertrofisinde ağız hijyen motivasyonu yanında klorheksidin preparatları tavsiye edilebilir.

Haraketli (müteharrik) ortodontik aygıtların aktif elemanlarında, apareyin kutusunda değil de cepte taşınması gibi hatalı kullanımına bağlı olarak deformasyonlar oluşmuş ise, vestibül ark gibi kalın tellerden yapılan elemanların dişlere çok hafif temas edecek şekilde uyumlandırılmasına dikkat edilmelidir. Kroşelerin çok sıkılması hastaya rahatsızlık verdiği gibi aygıtın ağızda durmasını da zorlaştıracağı unutulmamalıdır.

Sabit yertutucuların molar dişler üzerindeki bantları desimante olduğunda simante edilmelidir. Öncelikle bant içindeki ve diş üzerindeki siman artıkları temizlenmeli, bant içi ve diş yüzeyi alkol ile silinerek kurutulmalıdır. Bandın oklüzal yüzeyine flaster parçası kapatılarak hazırlanan çinkofosfat veya cam iyonomer siman bandın iç yüzüne sıvanarak dişe uyumlandırılmalı, tercihen ucu çentikli bir el aleti ile bant kenarlarından gingival yönde kuvvet uygulanmalıdır

Sabit ortodontik aygıtlara sahip bireylerde en arka dişlerin vestibülündeki bukkal tüplerin, bu dişlerin meziyalinde bulunan dişlerin vestibül yüzlerindeki braketlerin ya da ark telleri üzerindeki zemberek (loop) bükümlerinin yanağa veya dudağa batmaları durumunda, hastanın, ortodontistinin vermiş olduğu mum'un bu bölümlere yapıştırılması hatırtatılmalı; hasta mum kutusunu kaybettiyse bilinen parafın mum'un parmak aralarında yumuşatılarak batan bölüm üzerine örtülmesi gerekir.

Ark teli üzerindeki zemberek (loop) bükümünün dişeti tarafına batması durumunda bükümün ark telinin oklüzal düzleme paralel seyreden bölümünden ilk ayrıldığı noktadan ince uçlu bir pens ile tutularak gingivalde kalan üst kısmının parmak ile tutularak yanağa/dudağa doğru esnetilmesi gerekebilir.

Ağızdan çıkarılmadan ağızda ark teli üzerinde yapılan bükümlerin tüm arkın bütününde genel şekil değişikliğine yol açacağı ve bu durumun ise dişler üzerine istenmeyen kuvvetler doğuracağı unutulmamalı ve bu gibi durumlarda en kısa sürede hasta ortodontist'ine yönlendirilmelidir.

Kaynak: http://www.tdb.org.tr